Στο τρίτο μάθημα θα συζητήσουμε πώς θα γράψεις το άρθρο σου, μετά από την προσεκτική προετοιμασία και τις συζητήσεις με επιστήμονες. Ακολουθούνται, βεβαίως οι συνταγές της γενικής αρθρογραφίας, αλλά τώρα θα δούμε «τι το αλλοιώτικο» πρέπει να κάνεις για να αποδώσεις σωστά τα όσα έμαθες και πώς θα «αιχμαλωτίσεις» τον αναγνώστη σου μέχρι τέλους του άρθρου.

Περιεχόμενα 3ου μαθήματος

• Το γράψιμο του άρθρου επιστήμης
  
• Ο σχεδιασμός του άρθρου
  
• Τα πολυμεσικά άρθρα επιστημών
  
• Τα συστατικά μιας καλής «επιστημονικής ιστορίας»
  
• Οι κρίσιμες συμβουλές συγγραφής άρθρου επιστήμης
  

Το γράψιμο του άρθρου επιστήμης

Θα ξεκινήσουμε με κάποια σημαίνοντα «αποφθέγματα» γνωστών και επιτυχημένων δημοσιογράφων επιστημών:

Ο Michael Kenward, πρώην εκδότης του περιοδικού New Scientist, έχει πει:

«Ο επιστήμονας-ερευνητής γράφει για να εξηγήσει πολύπλοκες ιδέες που κανείς δεν θέλει να τις κρατήσει μυστικές. Ο δημοσιογράφος επιστημών γράφει για να εξηγήσει πράγματα που ο καθένας μπορεί να καταλάβει, αλλά πιθανόν ορισμένοι προτιμούν να παραμείνουν μυστικά».

Ο δημοσιογράφος επιστημών της εφημερίδας New York Times, Carl Zimmer, έχει πει:

Είναι δύσκολοι καιροί για να είσαι δημοσιογράφος επιστημών. Απ’ ό,τι φαίνεται, η επιστήμη παραλειτουργεί καλά: Είναι ανέλπιστο το να καταφέρνουμε να καλύπτουμε όλα της τα επιτεύγματα, κι αυτό είναι κάτι που όλο και χειροτερεύει».

Ο δημοσιογράφος επιστημών της εφημερίδας The Guardian, Tim Radford, έχει πεί:

Οι περισσότεροι αρθρογράφοι επιστημών ξεκινούν το γράψιμο βασιζόμενοι στην ικανότητά τους να εμπνέουν ενθουσιασμό. Ο ενθουσιασμός είναι μεταδοτικός, αλλά για να κερδίζεις τους αναγνώστες πρέπει να αξιοποιήσεις και άλλα σου προσόντα. Ένα από αυτά είναι η σαφήνεια. Ένα άλλο είναι η παρατήρηση. Και ένα τρίτο είναι η γνώση».

Ο επιστημονικός ρεπόρτερ επίσης της The Guardian – και απόφοιτος του Imperial College – Alok Jha, έχει πει:

«Οι επιστημονικές ιστορίες πρέπει να εξηγούνται μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα αφότου εκδηλωθούν. Το σφιχτό και σύντομο γράψιμο είναι που κάνει τα πράγματα συναρπαστικά. Οι παρατεταμένες εξηγήσεις και οι λεπτομέρειες κάνουν τους αναγνώστες να «κόβουν φλέβες» σε κάθε παράγραφο. Και, σε αντίθεση με τις επιστημονικές δημοσιεύσεις των ερευνητών, τα άρθρα επιστήμης γράφονται από το τέλος προς την αρχή: αρχίζουν πρώτα με το συμπέρασμα».

Και οι τέσσερις αυτές ρήσεις είναι αποστάγματα πολύχρονης εμπειρίας που σίγουρα ισχύουν για τον χώρο των μεγάλων ΜΜΕ. Το ερώτημα είναι πόσο ισχύουν και για τον ψηφιακό χώρο έκφρασης του πολίτη-δημοσιογράφου επιστημών.

• Η διαρκής μετεξέλιξη του διαδικτυακού οικοσυστήματος της σύγχρονης δημοσιογραφίας μάς προκαλεί να σκεφτούμε ποια εργαλεία της είναι ακόμη χρήσιμα και ποια είναι παρωχημένα. Για παράδειγμα, η δομή «ανεστραμμένης πυραμίδας» ήταν κανόνας για την έντυπη δημοσιογραφία του 20ού αιώνα  και παραμένει χρήσιμη για τη διαδικτυακή ειδησεογραφία του 21ου. Όμως, στην αρθρογραφία και – για την περίπτωσή μας – στην αρθρογραφία επιστημών, συνεχίζει να είναι χρήσιμη;
  

• Η επιστήμη δίνει πολύ περισσότερη έμφαση στις διαδικασίες. Κι αυτό γιατί το ατέρμονο ταξίδι της προς μεγαλύτερη γνώση είναι μια διαρκής αναζήτηση. Οι επιστήμονες ξοδεύουν τη σταδιοδρομία τους διευρύνοντας τη γνώση στον τομέα τους, όχι πηδώντας από ανακάλυψη σε ανακάλυψη αλλά αναζητώντας βαθμιαία την ολοένα και μεγαλύτερη κατανόηση του κόσμου. Αντίθετα, η παραδοσιακή δημοσιογραφία δίνει πολύ περισσότερη έμφαση στα αποτελέσματα.
  

• Για τους δημοσιογράφους των ΜΜΕ, το γαϊτανάκι της επιστημονικής διαδικασίας είναι βασανιστικό. Θέλουν να πηδήξουν από όλα αυτά τα στάδια πειραμάτων, κλινικών δοκιμών και ελέγχου από ομότεχνους επιστήμονες, κατευθείαν στο συμπέρασμα που θα γίνει τίτλος: «Νέα έρευνα θα μπορούσε να μας οδηγήσει στον Μανδύα Αορατότητας του Χάρι Πότερ!» - με τη έκφραση «θα μπορούσε» να επιτρέπει το χώσιμο πολλών πραγμάτων «κάτω από το χαλί». Κι αυτό γίνεται όχι μόνο λόγω της ανάγκης για εντυπωσιασμό του αναγνώστη, αλλά και γιατί οι δημοσιογράφοι των ΜΜΕ σκέφτονται σε «διακριτές ιστορίες». Κάθε άρθρο επιστήμης είναι γι’ αυτούς ένα αυτοτελές κομμάτι και… «πάμε γι’ άλλα».
  

• Αντίθετα, στη διαδικτυακή εποχή της δημοσιογραφίας οι αναγνώστες έρχονται για να μάθουν την ιστορία αφού πρώτα άκουσαν γι’ αυτήν μέσω ενός μηνύματος στο Twitter, στο Facebook, στο Instagram ή στο e-mail. Με τα  παραδοσιακά ΜΜΕ, μάθαιναν για την ιστορία μόνο στο χωροχρονικό πλαίσιο παρουσίασής της στην εφημερίδα, το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση. Οπότε, τώρα, η «όλη ιστορία» γίνεται το θεμελιώδες στοιχείο των διαδικτυακών άρθρων και οι αναγνώστες όχι μόνο δεν εκπλήσσονται αλλά και επιζητούν το μακροσκελές άρθρο ανάλυσης της ιστορίας. Κι αυτό δεν είναι μία υπόθεση εργασίας: Οι μετρήσεις των τελευταίων ετών δείχνουν ότι οι αναγνώστες, ιδίως εκείνοι των κινητών τηλεφώνων, επιστρέφουν στην δομή μακροσκελούς αφήγησης.
  

• Άλλο παράδειγμα διαφοροποίησης της δομής των άρθρων είναι ο χειρισμός των δηλώσεων επαϊόντων: Παραδοσιακά, η προσπάθεια του δημοσιογράφου ήταν να έχουν στο άρθρο του μια ισορροπημένη παρουσίαση απόψεων «υπέρ και κατά». Αυτό ήταν βολικό για τον τον δημοσιογράφο, καθώς του επέτρεπε να εμφανιστεί ουδέτερος και «αντικειμενικός» σε επικίνδυνα θέματα. Όμως, στα διαδικτυακά μέσα, το να αντιπαραθέτεις απόψεις ανεξάρτητα από την πραγματική ισορροπία των αποδεικτικών στοιχείων, θεωρείται  αδικαιολόγητο. Στην εποχή της εύκολης διαδικτυακής αναζήτησης απόψεων ειδικών, η προσχηματική ισορροπία εκτίθεται αμέσως και αμείλικτα.
  

Ο σχεδιασμός του άρθρου

Όπως έχει πει ο βραβευμένος με το Pullitzer Prize δημοσιογράφος του Newsweek, Donald Murray, «Ο δημοσιογράφος επιστήμης χρειάζεται ένα σχέδιο όσο ο εξερευνητής χρειάζεται ένα χάρτη». Ας δούμε λοιπόν πώς καταστρώνεις έναν τέτοιο χάρτη.

Δεδομένου ότι ως πολίτης-δημοσιογράφος επιστήμης δεν θα έχεις στη διάθεσή σου τα επιτελεία μάρκετινγκ και πωλήσεων που έχουν τα μεγάλα ΜΜΕ, χρειάζεσαι μια έξυπνη στρατηγική αξιοποίησης των κοινωνικών μέσων (social media) για την προσέλκυση αναγνωστών στο όποιο άρθρο σου. Επίσης, έχουμε ήδη πει ότι η ανάρτηση άρθρων σε ιστότοπο είναι ικανοποιητική μόνο για μια «στατική» παράθεση άρθρων εν είδει καταλόγου, ενώ η ανάρτησή τους σε ιστολόγιο είναι «δυναμική», προσφέρει τη δημιουργία κοινού σχολιασμού των άρθρων και επιτρέπει την επικαιρη παράθεση ειδησεογραφικών άρθρων για την επιστήμη. Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα μεταφοράς του περιεχομένου του ιστολογίου σε εφαρμογή (app) κινητά τηλεφωνα, όπως και η δυνατότητα αρθρογραφίας μέσα σε κοινωνικό δίκτυο (όπως το Facebook ή το LinkedIN).

Επιγραμματικά, τα χρήσιμα για τη δημοσιογραφία χαρακτηριστικά της κάθε πλατφόρμας έχουν ως εξής:

Ιστότοπος (site)

• Εξυπηρετεί ως αξιόπιστη πύλη πρόσβασης σε αναλυτικά άρθρα επιστήμης.
  
• Επιτρέπει την κατηγοριοποίηση των άρθρων ανά τομέα επιστήμης.
  
• Δίνει περιορισμένες δυνατότητες ενεργούς συμμετοχής των αναγνωστών μέσω σχολιασμού. Ωστόσο, μπορείς να συνδέσεις τον ιστότοπο με κοινωνικά δίκτυα όπου έχεις παρουσία.
  
• Τυπικό κοινό: Άτομα με θετική αντίληψη για την επιστήμη και την προσφορά της  στην κοινωνία, που έχουν υψηλό επίπεδο επιστημονικών γνώσεων.
  

Ιστολόγιο (blog)

• Εξυπηρετεί ως πιο ανεπίσημος, άνετος και περιστασιακός διαδικτυακός χώρος, αφιερωμένος σε ένα συγκεκριμένο τομέα επιστήμης, ή ομάδα τομέων.
  
• Επιτρέπει όχι μόνο την παρουσίαση άρθρων επιστήμης αλλά και την συζήτηση με τους αναγνώστες τους – ακόμη και σε βάθος.
  
• Τυπικό κοινό: Αναγνώστες με αυξημένο ενδιαφέρον για την επιστήμη, που έχει ειδικές επιστημονικές γνώσεις.
  

Μέσο κοινωνικής δικτύωσης (social medium)

• Εξυπηρετεί την διαπροσωπική επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο (real-time).
  
• Επιτρέπει την άμεση προβολή του κάθε άρθρου σε ευρύ φάσμα αναγνωστών και τη μεγιστοποίηση αυτής της προβολής μέσω σύνδεσης με άλλες πλατφόρμες.
  
• Τυπικό κοινό: Κάθε είδους κοινό, από περίεργους εφήβους μέχρι ενήλικες που ενδιαφέρονται για τις επιστημονικές ειδήσεις.
  

Εφαρμογή κινητού ή tablet (app)

• Προσφέρει όσα προσφέρουν οι ιστότοποι, με επιπλέον πλεονέκτημα το «κλείδωμα» του αναγνώστη, καθώς η μικρή οθόνη δεν ευνοεί το παράλληλο άνοιγμα πολλών «παραθύρων» σε άλλους ιστότοπους.
  
• Τυπικό κοινό: Κάθε είδους κοινό, κυρίως νεανικό.
  

Σημαντικό:

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα (1-2/2018) που διενεργήθηκε από το «Ινστιτούτο Reuters για τη Μελέτη της Δημοσιογραφίας» και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, σε 37 χώρες, η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα της Ευρώπη όπου οι περισσότεροι χρήστες του Διαδικτύου ενημερώνονται από τα social media (71%)!

Εφόσον έχεις επιλέξεις ποια είναι η πλατφόρμα που θα αναρτήσεις το άρθρο σου, μπορείς τώρα να σταθμίσεις το ποια είναι η κατάλληλη δομή, έκταση και ύφος που θα έχει. Οι παράμετροι που πρέπει να πάρεις υπόψη σου είναι:

• το ποια από τις δομές που αναλύσαμε στην «τέχνη της αρθρογραφίας» (ανεστραμμένη πυραμίδα, κλεψύδρα, δομή εστίασης, αφηγηματική δομή, δομή «Κόλλα πέντε», συνταγή της Wall Street Journal) ταιριάζει καλύτερα
  
• στο είδος του άρθρου σου (Άρθρο για επιστημονική ανακάλυψη, Άρθρο για επιστήμονα, Άρθρο για ένα νέο βήμα προς τη λύση) και
  
• στην πλατφόρμα που θα το αναρτήσεις (ιδιότητες, τυπικό κοινό). 
  

Σε όποια δομή και ύφος άρθρου αν καταλήξεις, θυμήσου ότι υπάρχει πάντα ο «σκληρός πυρήνας» της ιστορίας σου που περιμένει να ξεδιπλωθεί. Η ονομασία που του έχει δοθεί είναι «Το ταξίδι του ήρωα» (The Hero’s Journey) και έχει προκύψει από τη διαπίστωση του ανθρωπολόγου Edward Taylor (το 1871) ότι όλοι σχεδόν οι ηρωικοί μύθοι είχαν την ίδια βασική δομή: «Ένας ήρωας πηγαίνει σε μια περιπέτεια και σε μια αποφασιστική σύγκρουση  παίρνει τη νίκη, για να επιστρέψει μετά στο σπίτι του αλλαγμένος ή μεταμορφωμένος». Αυτά τα τρία βασικά στάδια του μύθου αναπτύσσονται ως πλήρης ιστορία σε 12-17 υποστάδια.

Η δημοσιογραφία πήρε τη συγκεκριμένη συνταγή πυρήνα-ανάπτυξης των επιτυχημένων μύθων και την αντιστοίχισε στις ανάγκες των αναγνωστών των άρθρων της και το ρόλο του δημοσιογράφου. Αν το άρθρο είναι ειδησεογραφικό και ακολουθεί τη δομή «ανεστραμμένης πυραμίδας», τότε το «ταξίδι του ήρωα» μπαίνει συμπυκνωμένο στην αρχή του άρθρου. Αν το άρθρο είναι αναλυτικό και μακροσκελές (πάνω από 1500 λέξεις), τότε το «ταξίδι του ήρωα» αναπτύσσεται εξελικτικά, με όλα του τα υποστάδια.

Σημαντικό:

Θα πρέπει να γνωρίζεις ότι το με ποια δομή και ύφος θα γράψεις το κάθε άρθρο σου στο Διαδίκτυο δεν είναι αποκλειστικά μία επιλογή από τα προαναφερθέντα. Ο λόγος είναι ότι τα 20 χρόνια μετάβασης της δημοσιογραφίας στην ψηφιακή εποχή δεν είναι αρκετά για να σταθμίσουμε τελεσίδικα το τι «αποδείχτηκε καλύτερο» – ιδίως όταν η τεχνολογία και το λογισμικό προσφέρουν διαρκώς καινούργιες δυνατότητες έκφρασης.

Το καταλυτικό για σένα είναι να ανακαλύπτεις για κάθε άρθρο σου τον καλύτερο τρόπο με τον οποίο 

(α) θα βάζεις στο άρθρο αυτά που θέλεις να πεις για την «επιστημονική ιστορία» και

(β) θα βγάζει από το άρθρο σου ο αναγνώστης το νόημα.

Για παράδειγμα, πολλοί καταξιωμένοι δημοσιογράφοι εμπνέονται την «προσωπική τους δομή και ύφος άρθρου» από τη μελέτη… του ρυθμού που έχει ένα μουσικό κομμάτι!

Τα πολυμεσικά άρθρα επιστημών

Το άρθρο σου έχει όλα τα περιθώρια να είναι πολυμεσικό, καθώς η διαδικτυακή τεχνολογία σού επιτρέπει να ενσωματώνει εικόνες, ήχο και βίντεο. Και έχει κάθε λόγο να είναι πολυμεσικό, καθώς αυτές οι προσθήκες σε άρθρο επιστήμης δεν είναι απλά διακοσμητικές αλλά βοηθούν καταλυτικά στην κατανόηση των όποιων δύσκολων σημείων.

Εκτός από τον επικουρικό ρόλο των πολυμέσων, υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο να είναι αυτά το κυρίαρχο στοιχείο της αφήγησης. Κλασικό παράδειγμα είναι η εκπομπή επιστήμης στο YouTube, με ζωντανή ροή ή αποθηκευμένο βίντεο. Πιο μοντέρνο παράδειγμα είναι η «οπτικοποιημένη αφήγηση σε χαλί» (Visual Storytelling), όπου ο αναγνώστης παρακολουθεί την εξέλιξη του άρθρου μέσα από διαδοχή σχολιασμένων εικόνων και βίντειο, εμπλουτισμένων με ήχους, ομιλίες και συνομιλίες.

Όλα αυτά μπορείς να τα υλοποιήσεις με τον εξοπλισμό και τις εφαρμογές φωτογράφισης, βιντεοσκόπησης και ηχοληψίας που έχουμε δει στο μάθημα «Ποια είναι τα εργαλεία μας;», ή με δωρεάν εργαλεία σύνθεσης, όπως το Mural.

Ως προς το «ύφος γραφής στα πολυμέσα», το ότι η επιστήμη λύνει σοβαρά προβλήματα δεν πρέπει να συμπαρασύρει τον  δημοσιογραφικό σου λόγο σε επιτηδευμένη σοβαροφάνεια. Οι αναγνώστες που διαθέτουν τον χρόνο τους για παρακολούθηση πολυμέσων, είναι άνθρωποι που θέλουν να πληροφορούνται χωρίς να «ψυχοπλακώνονται». Δες για παράδειγμα το πώς παρουσιάζουν επιστημονικά θέματα στο YouTube κάποια πολύ επιτυχημένα κανάλια ερασιτεχνών, όπως το The Brain Scoop και το SciShow.

Τα συστατικά μιας καλής «επιστημονικής ιστορίας»

Έστω λοιπόν ότι έχεις καταλήξει στη δομή του άρθρου σου. Γνωρίζεις, τώρα, πώς θα παραθέσεις με πληρότητα τα όσα στοιχεία της συγκεκριμένης ιστορίας πρέπει να βάλεις σε αυτό, ώστε ο αναγνώστης να βγάλει το νόημα που θες να του μεταδώσεις. Αλλά, καμία μαγειρική συνταγή δεν γίνεται επιτυχημένη αν δεν έχει μέσα της και συστατικά που προσθέτουν αρώματα στη γεύση. Ας δούμε, λοιπόν, ποια είναι τα στιλιστικά στοιχεία της επιστημονικής σου ιστορίας που θα «αιχμαλωτίσουν τον αναγνώστη», από την αρχή ως το τέλος της:

• «Ζουμερός» τίτλος
  

Ο παραδοσιακός τίτλος άρθρου επιστήμης των ΜΜΕ εμπεριέχει συχνά λέξεις όπως «έρευνα», «μελέτη», «αλγόριθμος»… Εσύ όμως, αν θες να προσελκύσεις και αναγνώστες που δεν έχουν την κατάλληλη κατάρτιση, απόδωσε τους όρους του τίτλου με λέξεις απλές, καθημερινές, ή πρόσθεσε τέτοιες. Για παράδειγμα: «Ανοσοθεραπεία κατατρόπωσε τον καρκίνο του μαστού», ή «Φόνιο: Το δημητριακό της Αφρικής».

• Απειλή και κίνδυνος
  

Πολύ γνωστή στρατηγική προσέλκυσης του αναγνώστη είναι να του στείλεις στην αρχή ένα μήνυμα που θα τον κάνει να ανησυχήσει – άρα να τον σπρώξει να διαβάσει της συνέχεια του άρθρου. Παράδειγμα: «Η Γη σε σκοτσέζικο ντους». Αυτό που πρέπει να προσέξεις είναι ότι η «πλάκα» δεν είναι πάντα κατάλληλη για θέματα επιστήμης. Οποιαδήποτε ασάφεια, ειρωνεία ή σαρκασμός μπορεί να παρεξηγηθεί, οπότε καλύτερα να τα αποφύγεις.

• Βιωματική αφήγηση
  

Ο πιο απλός τρόπος για να κάνεις ένα θέμα επιστήμης πιο ζωηρό είναι να πεις μια ιστορία για τους εμπλεκόμενους επιστήμονες. Στοιχεία από τη ζωή και την εργασία των ερευνητών μπορούν να βοηθήσουν τον αναγνώστη να κατανοήσει τις συνθήκες που οδήγησαν στη συγκεκριμένη ανακάλυψη, καθώς και τη σημασία και τις συνέπειες των ευρημάτων της.

• Σαφές παράδειγμα
  

Επίσης συνηθισμένο «μπαχαρικό» είναι το να συμπεριλάβεις ένα συγκεκριμένο και σαφές παράδειγμα που επεξηγεί ένα γενικότερο φαινόμενο. Αν έχεις κάτι τέτοιο, θα σου επιτρέψει να ισχυριστείς με μεγαλύτερη ευκολία κάτι σε γενικότερο και πιο αφηρημένο επίπεδο. Π.χ., δίνοντας ως παράδειγμα την εξέλιξη του αυτιού σε ένα είδος θηλαστικού, μπορείς να επεκταθείς στη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου.

• Μεταφορική έννοια
  

Γνωστή από τη ρητορική τέχνη των Αρχαίων Ελλήνων είναι η αξία της μεταφοράς ή της  αναλογίας. Προκειμένου να διευκολύνεις την κατανόηση κάποιου επιστημονικού όρου ή διεργασίας, κάνεις την αντιστοίχιση και τον παραλληλισμό με κάτι οικείο στον αναγνώστη, από την καθημερινότητά του. Για παράδειγμα, του λες ότι «τα κυανοβακτήρια δουλεύουν σαν γεννήτριες υδρογόνου» ή ότι «τα τροπικά δάση είναι οι πνεύμονες της Γης».

• Προσωποποίηση
  

Παρόμοια με το προηγούμενο είναι η χρήση απόδοσης «ανθρώπινων χαρακτηριστικών» σε κάτι το δυσνόητο: «Η λύση που βρήκαν ήταν να κόψουν την όρεξη στα καρκινικά κύτταρα».

• Ρητά και παροιμίες
  

Η χρήση γνωστών ρήσεων του παρελθόντος εκμεταλλεύεται το ότι όλοι τις δεχόμαστε ως ισχύουσες ή αληθείς. Βάζοντάς τις στο κείμενό σου, συνδέεις τις νέες έννοιες με έννοιες γνωστές στον αναγνώστη. Π.χ. «Και είπεν ο Κύριος:  Γεννηθήτω φως – κατά προτίμηση, διαμορφωμένο φως», ή «Η νέα αυτή μέθοδος μάς επιτρέπει να ξεχωρίσουμε τα δένδρα από το δάσος».

• Παραλλαγή ρήσης
  

Ακόμη πιο «ψυχαγωγικά ενημερωτικό» είναι να χρησιμοποιήσεις παραλλαγή μιάς φράσης που υπάρχει στο κοινό πολιτισμικό υπόβαθρο με τον αναγνώστη. Για παράδειγμα: «Να υδροπονείς ή να αεροπονείς; Ιδού η απορία». Ή: «Οφθαλμός αντί οφθαλμού, γονίδιο αντί γονιδίου».

• Φανταστικός διάλογος
  

Ένα επίσης «αρχαίο κόλπο» –  από την εποχή των Διάλογων του Πλάτωνα –  είναι να διηγηθείς έναν φανταστικό διάλογο, προκειμένου να προσφέρεις στον αναγνώστη ένα πιο «διαπραγματευτικό πλαίσιο» για την εξήγηση ενός περίπλοκου θέματος.

• Διάλογος με τον αναγνώστη
  

Άλλο είδος διαλόγου είναι να απευθυνθείς ο ίδιος στον αναγνώστη, σαν να περιμένεις να  σχολιάσει τη σειρά με την οποία παραθέτεις των στοιχεία. Κάτι τέτοιο κάνει τον αναγνώστη να αισθάνεται πιο ενεργός δέκτης και «συντελεστής του άρθρου». Παράδειγμα: «Πώς όμως μπορούσαν να ξεπεράσουν αυτόν το σκόπελο; Όπως πιθανότατα έχεις ήδη αντιληφθεί, υπάρχει και τρίτη επιλογή, που θα την εξετάσουμε στη συνέχεια».

• Πείραμα σκέψης
  

Παρόμοιο διαλογικό κόλπο είναι το να παροτρύνεις τον αναγνώστη να κάνει ένα πείραμα σκέψης: «Τι θα γινόταν αν μπορούσες να ταξιδέψεις στο χρόνο;». Μετά από αυτό… μπορείς να παραθέσεις διάφορες εικασίες για το θέμα, χωρίς να «κολλήσεις» στους πραγματικούς περιορισμούς που υπάρχουν.

• Όμορφοι «τίτλοι τέλους»
  

Όσο σημαντική είναι η αρχή του άρθρου σου, άλλο τόσο είναι το τέλος του.

• Ένας τρόπος κατάληξης είναι με μια «δυνατή φράση» που θα συμπυκνώνει το συμπέρασμα και – ακόμη καλύτερα – θα προσφέρει δικαίωση στον τίτλο και την εισαγωγή του άρθρου.
  
• Ένας άλλος τρόπος είναι να «ατενίσεις το μέλλον» και να πεις στον αναγνώστη ποια ακόμη ερωτήματα περιμένουν απάντηση.
  
• Ή, να σχολιάσεις τις συνέπειες που ενδέχεται να έχουν τα ευρήματα της συγκεκριμένης έρευνας.
  
• Ή, να ανακεφαλαιώσεις το τι έμαθες από αυτήν την ιστορία και το τι συμπεραίνεις ο ίδιος.
  

Οι κρίσιμες συμβουλές συγγραφής άρθρου επιστήμης

• Εξήγησε κάθε επιστημονικό όρο ή μέθοδο που πρωτοαναφέρεις, αποφεύγοντας όμως τις κουραστικές λεπτομέρειες και την επιστημονική αργκό.
  

• Μην παρασύρεσαι σε υπερβολές και εντυπωσιασμό του αναγνώστη. Οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για την επιστήμη, απεχθάνονται τα λογοπαίγνια «πωλητών».
  

• Δίνε πάντα «ανθρώπινη νότα» στα άρθρα σου. Διαφορετικά, η επιστήμη γίνεται «άγευστο φαγητό».
  

• Μην παίρνεις θέση σε επιστημονικές διαμάχες. Σε διαβάζουν για να τους λες τα γεγονότα και να παραθέτεις τα δεδομένα. Όχι γιατί είσαι «ο σοφός».
  

• Μην χρησιμοποιείς με ελαφρότητα λέξεις όπως «ξεκάθαρα» ή «προφανώς». Από τη μια κάνεις τον αναγνώστη να νιώθει ηλίθιος όταν δεν βλέπει κάτι που εσύ θεωρείς προφανές, από την άλλη υποψιάζεται ότι «κουκουλώνεις» τη δική σου ημιμάθεια.

• Εμπλούτισε πολυμεσικά το άρθρο σου (με εικόνες, βίντεο κλπ), αλλά μόνο στον βαθμό που χρειάζεται. Ο χρόνος – και η υπομονή –  του αναγνώστη έχει όρια.

• Απόδωσε «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι»: Ανάφερε όλους όσους υπήρξαν πηγές ή συνεισέφεραν στο άρθρο σου και παράθεσε τις αντίστοιχες παραπομπές σε ιστότοπους, βιβλία κλπ.
  

• Αφού τελειώσεις το γράψιμο του άρθρου (και πριν το αναρτήσεις στο Διαδίκτυο), δώσ’ το να το διαβάσει ένας φίλος/η σου που δεν έχει εξειδικευμένη γνώση στον τομέα του θέματος που ανάπτυξες. Ζήτησε να σου επισημάνει ό,τι δεν κατάλαβε και να σου διορθώσει τη γλώσσα, συντακτικά και ορθογραφικά. Αν όλα τα βρει καλά, το «ανεβάζεις». Αν όχι, το διορθώνεις – ξανά και ξανά, αν χρειαστεί.
  

Συνοψίζοντας:

Το άρθρο επιστήμης που γράφει ένας πολίτης-δημοσιογράφος διαφοροποιείται – και πρέπει να διαφοροποιείται – σε πολλά σημεία από εκείνα των δημοσιογράφων επιστήμης των ΜΜΕ. Αυτό οφείλεται τόσο στον διαφορετικό ρόλο και τρόπο εργασίας, όσο και στα διαφορετικά ζητούμενα των αναγνωστών της διαδικτυακής εποχής.

Για τον σχεδιασμό του άρθρου του, ο πολίτης-δημοσιογράφος επιστημών πρέπει πρώτα να πάρει υπόψη του τις παραμέτρους του διαδικτυακού μέσου όπου θα το αναρτήσει. Έπειτα, πρέπει να αποφασίσει τη δομή και το ύφος που θα έχει, όπως και τα πολυμέσα που θα ενσωματώσει.

Τέλος, κατά τη συγγραφή του άρθρου, πρέπει να διαλέξει τα στυλιστικά στοιχεία που θα «ζωντανέψουν» το κείμενό του και να συμπεριλάβει ή να αποφύγει (ανάλογα) στοιχεία απαραίτητα για τη διαφύλαξη του κύρους του και της εκτίμησης των αναγνωστών.

Βιβλιογραφία:

• Writing for a general audience: Science journalism
  

http://ase.tufts.edu/biology/labs/pechenik/documents/scienceJournalism.pdf

• 12 Tips for Scientists Writing for the General Public
  

https://www.americanscientist.org/blog/from-the-staff/12-tips-for-scientists-writing-for-the-general-public

• Communicating Science Online
  

https://www.aaas.org/pes/communicating-science-online

• How to write a good science article
  

http://www.digitaljournal.com/science/op-ed-how-to-write-a-good-science-article/article/460855

• Visual Storytelling Manual with Mural
  

https://www.getmural.io/Mural_0.2.5_manual.pdf

• The Science Writers' Handbook - Thomas Hayden (Editor), Da Capo Lifelong Books, 2013 (βιβλίο)