Εισαγωγή στα GIS με την χρήση OpenStreetMap

Εγγραφή και πρώτη επαφή με τον iD

Μέχρι τώρα είδαμε πολλές από τις δυνατότητες επισκόπησης και πλοήγησης του OSM αλλά δεν το βελτιώσαμε. Κι όμως, αυτός είναι ο σκοπός: το OSM είναι ένας Ανοιχτός Διαδικτυακός Χάρτης και για να παραμείνει έγκυρος και επίκαιρος χρειάζεται και την δική μας συμμετοχή.

Για να βελτιώσουμε το OSM θα πρέπει να εγγραφούμε με την διεύθυνση ηλεκτρονικού μας ταχυδρομείου ή με σύνδεση μέσω ενός λογαριασμού τον οποίο τηρούμε σε κάποιο κοινωνικό ή άλλης μορφής διαδεδομένο δίκτυο. Μετά από την προσωποποιημένη είσοδό μας στο σύστημα ανοίγουν νέοι ορίζοντες διεπαφής με το OSM. Ο πιο διαδεδομένος και εύκολος είναι ο διορθωτής iD τον οποίο θα γνωρίσουμε σε αυτό το κεφάλαιο.

Για να ενεργοποιήσουμε τον iD αρκεί να το επιλέξουμε από την επικεφαλίδα: Edit -> Edit with iD (in-browser editor). Η οθόνη μας θα αλλάξει στην μορφή που φαίνεται στην Εικόνα 2:

Στην Εικόνα 2 εστιάσαμε στο Καστελόριζο στην νήσο Μεγίστη του νομού Δωδεκανήσων και συγκεκριμένα στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Ας δούμε αναλυτικά το νέο περιβάλλον του διορθωτή iD.

Αριστερά έχει ενεργοποιηθεί ένα παράθυρο με όλες τις πληροφορίες, ιδιότητες καλύτερα, του επιλεγμένου αντικειμένου. Στο παράδειγμά μας έχουμε επιλέξει ένα σημειακό αντικείμενο απλά με την μετακίνηση του ποντικιού μας πάνω του. Όπως βλέπουμε όταν μετακινούμε απλώς το ποντίκι πάνω από οποιοδήποτε χαρτογραφημένο αντικείμενο αυτό αναγνωρίζεται και οι ιδιότητες του εμφανίζονται αριστερά. Πριν συνεχίσουμε ας παρατηρήσουμε ότι τώρα φόντο στον χάρτη μας είναι μία δορυφορική τηλεπισκοπική απεικόνιση από κάποιον πάροχο ο οποίος εμφανίζεται κάτω αριστερά. Στο κάτω μέρος του χάρτη βλέπουμε επίσης ένα κλιμακόμετρο ως ένδειξη της κλίμακας απεικόνισης, τους χρήστες οι οποίοι πρόσφατα συνεισέφεραν σε αυτό τον χάρτη, την έκδοσή του iD καθώς και τις ειδικές λειτουργίες μετάφρασης και αναφοράς σφαλμάτων του.

Δεξιά έχει παραμείνει τροποποιημένο το μενού εμφάνισης στο οποίο μπορούμε τώρα εκτός από τις ρυθμίσεις μεγέθυνσης και σμίκρυνσης που είχαμε δει, να ρυθμίσουμε τις παραμέτρους του φόντου επιλέγοντας την δορυφορική εικόνα ή τίποτε, να δούμε συγκεντρωτικά στοιχεία για τον χάρτη ή να λάβουμε βοήθεια.

Στην κορυφή του χάρτη ακριβώς κάτω από την επικεφαλίδα βλέπουμε τις επιλογές για νέο αντικείμενο: Σημείο, Γραμμή και Πολύγωνο, τις δυνατότητες επαναφοράς και την επιλογή αποθήκευσης των αλλαγών μας στο OSM. 

Όπως είδαμε απλά με την υπέρθεση του ποντικιού σε ένα αντικείμενο βλέπουμε αριστερά τις ιδιότητές του. Αν το επιλέξουμε με αριστερό κλικ τότε αποκτούμε δύο πρόσθετες δυνατότητες: ένα κυκλικό μενού εργαλείων το οποίο ανάλογα με το αντικείμενο μας επιτρέπει να το τροποποιήσουμε γεωμετρικά ή να το διαγράψουμε και, αριστερά στο παράθυρο των ιδιοτήτων, ενεργοποιείται ο διορθωτής και μπορούμε να ενημερώσουμε, διαγράψουμε ή προσθέσουμε ιδιότητές και στοιχεία για αυτό το αντικείμενο.

Εφόσον το αντικείμενό μας είναι εντοπισμένο σωστά στον χάρτη αρκεί στην περίπτωσή μας να ενημερώσουμε / εμπλουτίσουμε τις ιδιότητές τους και τις τιμές τους. Πριν συνεχίσουμε σε αυτό θα πρέπει πρώτα να τις γνωρίσουμε.

Εξάσκηση:

• Φτιάξτε ένα λογαριασμό στο OSM και συνδεθείτε
• Πλοηγηθείτε στην περιοχή ενδιαφέροντός σας και ενημερώστε επιλεκτικά στοιχεία από τα χαρτογραφημένα αντικείμενα σε αυτή
• Ενημερωθείτε για την δορυφορική εικόνα στον φόντο του χάρτη σας και επιλέξτε από τις διαθέσιμες επιλογές. ΠΡΟΣΟΧΗ! Δεν υπάρχει πάντα ενημέρωση για το σύστημα χαρτογραφικής απεικόνισης και είναι πιθανό κάποιες λιγότερο δημοφιλείς επιλογές να έχουν γεωμετρικές αποκλίσεις / παραμορφώσεις.

Χαρτογραφικά αντικείμενα στο OSM

Το καλύτερο εργαλείο κάθε ΣΓΠ είναι η τεκμηρίωσή του και η ευκολία πρόσβασης σε αυτήν. Ως ένα σύγχρονο ΣΓΠ το OSM δεν θα μπορούσε να υστερεί σε αυτή την δυνατότητα. Η τεκμηρίωση του OSM δίδεται με την μορφή βίκη -τι άλλο;- και βρίσκεται στην διεύθυνση: https://wiki.openstreetmap.org/wiki/Main_Page

Στην πρώτη σελίδα βλέπουμε την επιλογή γλώσσας και τις κυριότερες επιλογές: Χρήση OSM, Οδηγός για αρχάριους και φυσικά την τεκμηρίωση των χαρακτηριστικών των χαρτογραφικών αντικειμένων. Πριν προχωρήσουμε σε αυτήν ας τονίσουμε ιδιαίτερα την σημασία της συνεισφοράς μας στην μετάφραση της τεκμηρίωσης του OSM στην Ελληνική γλώσσα. Εδώ https://wiki.openstreetmap.org/wiki/El:Wiki_Translation βλέπουμε έναν σύντομο οδηγό για το πως μπορούμε να βοηθήσουμε.

Στην εικόνα 3 βλέπουμε την οθόνη της σελίδας https://wiki.openstreetmap.org/wiki/El:Map_Features εστιασμένη στα καταστήματα χαρτικών: 

Όλα τα χαρτογραφικά αντικείμενα έχουν χαρακτηριστικά με την μορφή κλειδί = ετικέτα. Τα χαρακτηριστικά αυτά περιγράφουν το αντικείμενο και καθορίζουν την χαρτογραφική του απεικόνιση. Για παράδειγμα, ας μελετήσουμε τα καταστήματα χαρτικών. Η τιμή για το κλειδί είναι shop και στην συνέχεια η τιμή της ετικέτας επιλέγεται πιο ειδικά για παράδειγμα gift. Όπως βλέπουμε από τα δύο εικονίδια το αντικείμενο αυτό μπορεί να είναι σημειακό ή επιφανειακό (πολύγωνο) και στο παράδειγμά μας είναι το κατάστημα δώρων. Στην επόμενη στήλη βλέπουμε το χαρτογραφικό σύμβολο με το οποίο θα απεικονιστεί το αντικείμενο με αυτό τον χαρακτηρισμό και τέλος μια αντιπροσωπευτική επίγεια εικόνα από το αντικείμενο αυτό η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί μαζί με την υπόλοιπη περιγραφή ως ένα φωτοερμηνευτικό κλειδί.

Έτσι, για να χαρτογραφηθεί οποιοδήποτε αντικείμενο θα πρέπει εκτός από την θέση του και τα γεωμετρικά του χαρακτηριστικά, να προστεθούν / ενημερωθούν και τα θεματικά χαρακτηριστικά του με βάση την περιγραφή τους από την παραπάνω ιστοσελίδα. Μία μελέτη αυτής της σελίδας είναι απαραίτητο να προηγηθεί πριν αρχίσουμε την χαρτογράφηση ενώ πάντα ο σύνδεσμος αυτός θα πρέπει να είναι διπλανή καρτέλα στον διαδικτυακό περιηγητή μας.

Εξάσκηση:

• Μελετήστε τα χαρτογραφικά στοιχεία και τον τρόπο απεικόνισής τους στον χάρτη. Προσέξτε ιδιαίτερα την μεταβολή του συμβόλου χαρτογράφησης ή και την πλήρη εξάλειψή του με την μεταβολή της κλίμακας της απεικόνισης.
• Δείτε πως μπορείτε να συνεισφέρετε μέσω μετάφρασης του συγκεκριμένου ιστοχώρου. Η προσφορά στην τεκμηρίωση είναι σημαντικότερη της χαρτογράφησης για τα Ελληνικά δεδομένα και ήδη η Ελληνική κοινότητα του OSM έχει κάνει πολύ δουλειά. Το καλύτερο Ευχαριστώ είναι η δική μας συν-εισφορά :-)

Χαρτογραφώντας νέα αντικείμενα

Οι κοινότητες του OSM σε κάποιες περιοχές του κόσμου είναι εξαιρετικά ενεργές και έτσι είναι δύσκολο να εντοπίσεις αχαρτογράφητα αντικείμενα. Στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στις τουριστικές περιοχές και την Αθήνα όπου έχουμε την πληρέστερη χαρτογράφηση είναι επίσης σχετικά σπάνιο να βρεθεί αχαρτογράφητο αντικείμενο. Συνήθως σε αυτές τις περιοχές αρκεί η διόρθωση, ο εμπλουτισμός των στοιχείων χαρακτηριστικών των αντικειμένων όπως δείξαμε σε προηγούμενη παράγραφο. Τι συμβαίνει όμως με τις λοιπές περιοχές;

Εφόσον στην περιοχή ενδιαφέροντος μας εντοπίσουμε αχαρτογράφητο αντικείμενο θα πρέπει να το καταγράψουμε γεωμετρικά (γεωδαιτικά είναι ο σωστότερος όρος) και να το περιγράψουμε γεωγραφικά. Το πρώτο βήμα ο σωστός χωρικός εντοπισμός του είναι και το σπουδαιότερο. Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει είναι με την χρήση σωστά ρυθμισμένου δέκτη GPS. Οι δέκτες GPS είναι συσκευές οι οποίες με χρήση των δορυφόρων GPS εντοπίζουν την θέση των αντικειμένων στην γήινη επιφάνεια με ακρίβεια περίπου 2-3 μέτρων και ανάλογα με το πλήθος και την σχετική θέση των δορυφόρων. Η ακρίβεια αυτή είναι υπεραρκετή για πρωτογενή χαρτογράφηση αντικειμένων σε κλίμακα 1:5000 όπως είναι περίπου η κλίμακα χρήσης του OSM. Φυσικά υπάρχει η δυνατότητα βελτίωσης της ακρίβειας είτε με επανάληψη των μετρήσεων από άλλους χρήστες είτε με χρήση δορυφορικών εικόνων υψηλής διακριτικής ικανότητας. Τέλος, προτείνεται η αντιπαραβολή ορθοφωτοχαρτών από αεροφωτογραφίες όπως έχουμε στην πατρίδα μας τα δεδομένα της EKXA.

Οι πιο παλαιοί και έμπειροι χαρτογράφοι του OSM έχουν GPS και είτε ως ποδηλάτες χαρτογραφούν οδικό δίκτυο είτε ως πεζοί κάνοντας την βόλτα τους καταγράφουν την θέση των αντικειμένων και κρατούν σημειώσεις για τα χαρακτηριστικά τους. Μάλιστα αν τα αντικείμενα είναι πιο σύνθετα κρατούν και ψηφιακές εικόνες τις οποίες συζητούν και βελτιώνουν τις περιγραφές τους. Πολλές φορές για πιο συστηματκή δουλειά ή σε ομαδικές χαρτογραφικές εξορμήσεις χρησιμοποιούν σκαριφήματα δηλαδή εκτυπωμένους πρόχειρους χάρτες και σημειώνουν με το χέρι τα πρόσθετα στοιχεία που βρίσκουν. Περισσότερα για τα σκαριφήματα θα βρείτε στην διεύθυνση: https://wiki.openstreetmap.org/wiki/Field_Papers

Η ενσωμάτωση των καταγεγραμμένων αντικείμενων στο OSM είναι το δεύτερο στάδιο. Εδώ πέρα από την θέση θα πρέπει να περιγραφεί το αντικείμενο όσο το δυνατόν πιο ορθά και χωρίς υπερβολές. Κατ’ αρχήν θα επιλεγεί αν πρόκειται για σημειακό, γραμμικό ή επιφανειακό (πολυγωνικό) αντικείμενο. Για παράδειγμα ένας πυροσβεστικός κρουνός ή μια έξοδος κινδύνου είναι σημειακά στοιχεία, ένα μονοπάτι γραμμικό και ένα οικοδομικό τετράγωνο ή μία πλατεία επιφανειακό. Φυσικά ακόμη κι ένα επιφανειακό αντικείμενο μπορεί να απεικονίζεται σημειακά ανάλογα με την κλίμακα την στιγμή της απόδοσης. Για παράδειγμα, στην εικόνα του Καστελόριζου και σε αυτή την κλίμακα είναι ορατός ο Ναός του Αγίου Νικολάου ως σημείο κι όχι ως πολύγωνο. Αν μεγεθύνουμε την εικόνα είναι ορατό το σχήμα του και η πλατεία που τον περιβάλει αν φυσικά έχουν χαρτογραφηθεί. Ο σωστός τρόπος να χαρτογραφηθούν τα σημεία κοινωνικής εξυπηρέτησης / ενδιαφέροντος όπως νοσοκομεία σταθμοί πρώτων βοηθειών χώροι λατρείας, πολιτισμού και ψυχαγωγίας είναι τόσο ως πολύγωνα με την θέση και το σχήμα τους όσο και σημειακά (με ένα σημείο εντός του πολυγώνου ή στην είσοδό του) με πλήρη χαρακτηρισμό και στοιχεία για το αντικείμενο αυτό. Στην περίπτωση στην οποία δεν είναι δυνατή η πλήρης ταυτοποίηση κάποιου χαρακτηριστικού για οποιοδήποτε λόγο καλό είναι να αποφεύγεται η υπερβολή ή η τυχαία προσθήκη κάποιου στοιχείου και απλά να αναγραφεί η ιδιότητα του για παράδειγμα shop = YES αντί για κάποια ειδική τιμή. Σε πολλές περιπτώσεις όταν η ψηφιοποίηση δεν έχει γίνει επίγεια και με πλήρη χαρακτηριστικά καλό είναι να τονίζεται η εγγραφή source = Bing ώστε να είναι κατανοητό ότι δεν ήταν ορατά τα πλήρη στοιχεία του αντικειμένου. Παρόλα αυτά η περιγραφή του αντικειμένου θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο πλήρης και περιγραφική. Ιδιαίτερα επιμείνετε σε δίγλωσση περιγραφή των ονομάτων και ειδικών χαρακτηριστικών όπως η διεύθυνση σημαντικών αντικειμένων. Οι δύο γλώσσες είναι η τοπική και η πλέον επικρατέστερη διεθνής όπως τα αγγλικά.

Καλός χαρτογράφος δεν γεννήθηκε κανείς. Όλοι μελέτησαν και κυρίως εξασκήθηκαν μαζί με άλλους στην χαρτογράφηση και την περιγραφή των αντικειμένων. Και όπως θα δείτε η εμπειρία που θα αποκτάτε μετά από κάθε χαρτογραφική σας εξόρμηση θα ενισχύσει τις αντιλήψεις προσανατολισμού και πλοήγησης και μέσω της χρήσης του OSM θα είστε οι πλέον ενημερωμένοι και ικανοί οδηγοί όλης της παρέας. Έτσι είναι κατανοητή και η κοινωνική επίπτωση της χρήσης του OSM.

Εξάσκηση:

• Μελετήστε την περιοχή ενδιαφέροντός σας και διορθώστε / εμπλουτίστε τα χαρακτηριστικά των αντικειμένων τα οποία γνωρίζετε καλά.
• Ψηφιοποιείστε νέα αντικείμενα και περιγράψτε όσο το δυνατόν τα θεματικά χαρακτηριστικά τους.
• Προγραμματίστε μια επίγεια χαροτγραφική εξόρμηση μόνοι ή με φίλους σας. Τυπώστε και διανείμετε σκαριφήματα και ολοκληρώστε την χαρτογραφική σας δουλειά με ομαδική επεξεργασία στο OSM μπόλικη πίτσα και αν έχει και μουσική τότε η εκδήλωσή σας μπορεί να χαρκατηριστεί χαρτογραφικό πάρτυ :-)